Παρασκευή 18 Μαΐου 2012
FT: Μετά την Ελλάδα… το χάος
Ο εκνευρισμός της ευρωζώνης με την Ελλάδα έχει πάρει ακραίες διαστάσεις. Στο κάτω-κάτω το 80% των κατοίκων της δηλώνει υπέρ της παραμονής στο ευρώ, αλλά μετά οι Έλληνες αποτυγχάνουν να εκλέξουν πολιτικούς έτοιμους να εφαρμόσουν τις συμφωνημένες μεταρρυθμίσεις. Κι αυτό τρελαίνει τους πιστωτές. Όλο και περισσότερο τους γίνεται ευκολότερο να αποδεχτούν την ελληνική έξοδο, ίσως και να την καλωσορίσουν. Αλλά θα πρέπει να προσέχουν τι εύχονται.
Η έξοδος θα φέρει σοβαρούς κινδύνους. Ο κίνδυνος ντόμινο είναι εμφανής. Ο μακροπρόθεσμος κίνδυνος είναι πιο κρυφός. Όμως η ευρωζώνη ή είναι μια μη ανατρέψιμη νομισματική ένωση ή δεν είναι. Αν φύγουν χώρες που έχουν δυσκολίες, τότε δεν είναι. Κι αυτό θα έχει δύο σκληρά αποτελέσματα: ο κόσμος δεν θα εμπιστεύεται ότι θα επιβιώσει και τα οικονομικά οφέλη από το ενιαίο νόμισμα θα εξαφανιστούν.
Αυτοί οι κίνδυνοι δεν αφορούν μόνο την ευρωζώνη. Συνολικά, μιλάμε για τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, με το μεγαλύτερο τραπεζικό σύστημα. Ο κίνδυνος να δημιουργήσει παγκόσμια κρίση μια ευρεία αναταραχή σε αυτήν είναι πραγματικός. Όσο τρομαχτική είναι η πιθανότητα να γίνουν οι κρίσεις στην ευρωζώνη μόνιμο θέμα στην παγκόσμια οικονομία.
Ποιοι είναι, λοιπόν, οι κίνδυνοι;
Η έξοδος θα φέρει σοβαρούς κινδύνους. Ο κίνδυνος ντόμινο είναι εμφανής. Ο μακροπρόθεσμος κίνδυνος είναι πιο κρυφός. Όμως η ευρωζώνη ή είναι μια μη ανατρέψιμη νομισματική ένωση ή δεν είναι. Αν φύγουν χώρες που έχουν δυσκολίες, τότε δεν είναι. Κι αυτό θα έχει δύο σκληρά αποτελέσματα: ο κόσμος δεν θα εμπιστεύεται ότι θα επιβιώσει και τα οικονομικά οφέλη από το ενιαίο νόμισμα θα εξαφανιστούν.
Αυτοί οι κίνδυνοι δεν αφορούν μόνο την ευρωζώνη. Συνολικά, μιλάμε για τη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, με το μεγαλύτερο τραπεζικό σύστημα. Ο κίνδυνος να δημιουργήσει παγκόσμια κρίση μια ευρεία αναταραχή σε αυτήν είναι πραγματικός. Όσο τρομαχτική είναι η πιθανότητα να γίνουν οι κρίσεις στην ευρωζώνη μόνιμο θέμα στην παγκόσμια οικονομία.
Ποιοι είναι, λοιπόν, οι κίνδυνοι;
Ας ξεκινήσουμε με την Ελλάδα: Βρίσκεται σε απελπιστική κατάσταση. Η οικονομία της θα είναι μη ανταγωνιστική και σε ύφεση για πολλά χρόνια, αν όχι δεκαετίες. Όπως θα έπρεπε να είναι αναμενόμενο, το δυσλειτουργικό πολίτευμα κατέρρευσε. Οι πολιτικοί που πιστεύουν ότι μπορούν να κερδίσουν καλύτερους όρους πλησιάζουν πιο κοντά στην εξουσία. Και αυτό δημιουργεί ένα μεγάλο δίλημμα για τους εξωτερικούς υποστηρικτές: είτε θα της δώσουν περισσότερα κεφάλαια για να μειωθούν τα προβλήματα, είτε θα επιμείνουν στο πρόγραμμα και θα ρισκάρουν την κατάρρευση.
Ας δούμε τι θα σήμαινε η κατάρρευση.
Η διακοπή της εξωτερικής χρηματοδότησης θα προκαλούσε άτακτη κατάρρευση. Η κυβέρνηση θα χρεοκοπούσε. Η ΕΚΤ θα έκρινε ότι οι ελληνικές τράπεζες δεν είναι πλέον καλή εγγύηση και δεν θα λειτουργούσε ως δανειστής έσχατης ανάγκης. Θα ακολουθούσαν μαζικές τραπεζικές αναλήψεις. Η Αθήνα θα επέβαλε ελέγχους κεφαλαίου, θα εισήγαγε νέο νόμισμα, θα άλλαζε ονομαστικοποίηση στα εγχώρια συμβόλαια και θα κήρυττε στάση πληρωμών στα εξωτερικά συμβόλαια σε ευρώ.
Αυτό σημαίνει χάος. Οι απλήρωτοι αστυνομικοί και στρατιωτικοί δύσκολα θα κρατούσαν την τάξη. Θα ξεσπούσαν ταραχές και λεηλασίες. Θα μπορούσε να ξεσπάσει και πραξικόπημα ή εμφύλιος. Το νέο νόμισμα θα υφίστατο υποτιμήσεις και ο πληθωρισμός θα εκτινασσόταν.
Μεσοπρόθεσμα, όμως, θα μπορούσε να αποκατασταθεί η τάξη. Ας υποθέσουμε ότι η Ελλάδα κατόρθωνε να θέσει υπό έλεγχο το δημοσιονομικό της έλλειμμα, που δεν είναι απίθανο αφού το ΔΝΤ προβλέπει πρωτογενές έλλειμμα 1% του ΑΕΠ φέτος. Ας υποθέσουμε ότι οι εξαγωγείς ξαναέβρισκαν πρόσβαση στην αγορά της Ε.Ε. Τότε, όπως ισχυρίζεται ο Arvind Subramanian του αμερικανικού Peterson Institute for International Economics, η Ελλάδα θα απολάμβανε μια εύρωστη, αν και μάλλον πρόσκαιρη, άνθηση.
Μια διατεταγμένη αποχώρηση θα κατέληγε πάλι περίπου εκεί, αλλά γρηγορότερα. Το εξωτερικό θα στήριζε το τραπεζικό σύστημα κατά τη μετάβαση στο νέο νόμισμα περιορίζοντας την αναταραχή και τη διολίσθηση του νομίσματος και την εκτίναξη του πληθωρισμού.
Σε μια έκθεση που προκαλεί πολλές σκέψεις υπό τον τίτλο «Διάλυση της ΟΝΕ: Πληρώστε τώρα ή αργότερα», ο Mark Cliffe της ING αποτιμά τις επιπτώσεις της αποχώρησης. Εκτιμά κατ' αρχάς ότι θα έμπαιναν χειρόφρενα σε άλλες χώρες που θα καθιστούσαν την έκρηξη ελεγχόμενη, με πτώση του ΑΕΠ 4% για την Ελλάδα το διάστημα 2012 - 2014 και 2% για την υπόλοιπη ευρωζώνη. Όμως, τα νομίσματα εκτός ευρωζώνης θα ανατιμούνταν, με επιπτώσεις και στις δικές τους οικονομίες.
Ο περιορισμός όμως της ζημίας δεν θα ήταν εύκολος. Η έξοδος της Ελλάδας, ειδικά αν είναι άτακτη, θα προκαλούσει μαζικές τραπεζικές αναλήψεις στην Πορτογαλία, στην Ιρλανδία, στην Ιταλία, στην Ισπανία και παραπέρα. Επίσης, θα προκαλούσε κατάρρευση στις τιμές χρηματοπιστωτικών και άλλων ενεργητικών. Η έξοδος προς την ασφάλεια της Γερμανίας και αλλού θα επιταχυνόταν.
Για να αποφευχθεί σοβαρή μετάδοση της κατάστασης, η ευρωζώνη θα πρέπει να δράσει αποφασιστικά. Η ΕΚΤ θα πρέπει να λειτουργήσει ως πιστωτής έσχατης ανάγκης απεριόριστα, αντικαθιστώντας το χρήμα που θα φεύγει από τις τράπεζες. Τα επιτόκια στα κρατικά ομόλογα θα πρέπει να συγκρατηθούν με έξωθεν βοήθεια.
Πάνω απ' όλα, θα πρέπει να δυναμώσει η δέσμευση να κρατηθεί η υπόλοιπη ευρωζώνη ενωμένη, κι αυτό θα απαιτήσει ισχυρότερες μορφές δημοσιονομικής αλληλεγγύης, πιθανόν με ευρωομόλογα.Τέλος, η άποψη ότι οι χώρες μπορούν να επανακτήσουν την υγεία τους λιμοκτονώντας, χωρίς οικονομική ανάπτυξη και με υψηλότερο πληθωρισμό, θα πρέπει να μείνει στην άκρη.
Ας υποθέσουμε ότι δεν γίνονται αυτές οι προσπάθειες και η ευρωζώνη διαλύεται. Ο κ. Cliffe πιστεύει ότι οι συνέπειες θα είναι τεράστιες, ακόμη και για τη Γερμανία. Προβλέπει «βαθιά ύφεση σε όλη την ευρωζώνη, που θα παρασύρει την παγκόσμια οικονομια. Στην ευρωζώνη η παραγωγή θα μειωθεί από 7% στη Γερμανία μέχρι 13% στην Ελλάδα». Ο πληθωρισμός θα εκτιναχθεί στην περιφέρεια και στον πυρήνα θα εγκατασταθεί ο αποπληθωρισμός. Θα είναι φοβερά επίπονο για ολους.
Η ανάλυση αυτή μάλιστα ίσως είναι πολύ αισιόδοξη στην αποτίμηση των επιπτώσεων της απόλυτης διάλυσης. Θα ενεργοποιηθούν πανίσχυροι μηχανισμοί: επιβολή (παράνομων) ελέγχων κεφαλαίου, νομικές αβεβαιότητες, καταρρεύσεις ενεργητικών, απρόβλεπτες μεταβολές σε ισολογισμούς, πάγωμα του τραπεζικού συστήματος, διατάραξη των κεντρικών τραπεζών, κατάρρευση στις δαπάνες και στο εμπόριο και τεράστιες μεταβολές στους συναλλαγματικούς μηχανισμούς των νέων ισοτιμιών.
Θα χρειαστούν οπωσδήποτε πρόσθετες διασώσεις τραπεζών, με μεγάλο κόστος. Οι βαθιές υφέσεις θα επιδεινώσουν τις ήδη προβληματικές δημοσιονομικές θέσεις.
Η διάλυση θα επιφέρει επίσης ορδές από νομικές προσφυγές. Πέρα από αυτό, η Ε.Ε. θα επιπέσει σε νομική και πολιτική αφάνεια, με διαλυμένες τις πιο σπουδαίες συμφωνίες και το πιο περήφανο επίτευγμά της. Είναι αδύνατον να εκτιμήσουμε το αποτέλεσμα μιας τόσο βαθιάς αλλαγής στην ευρωπαϊκή τάξη.
Και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στις χώρες εκτός ευρωζώνης; Η Βρετανία έχει μεγάλο άνοιγμα στην πραγματική οικονομία και στις τράπεζες και ο κ. Cliffe υπολογίζει πτώση του ΑΕΠ της 5%. Θα πληγούν επίσης η κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Οι ΗΠΑ θα υποστεί ήπια τουλάχιστον ύφεση, όπως ίσως και η Ιαπωνία.Και σε αυτήν την περίπτωση, οι ευρύτερες επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή νομική και πολιτική τάξη είναι δυνητικά πιο σημαντικές. Αν και ίσως δεν είναι τόσο επικίνδυνες όσο του 1930, θα έχουν ανυπολόγιστες επιπτώσεις. Θα είναι σχεδόν σίγουρα χειρότερες από εκείνες της κατάρρευσης της Lehman Brothers. Δεν μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο.
Όμως, η έξοδος της Ελλάδας θα αυξήσει πολύ τις πιθανότητες να γίνει, τόσο τώρα όσο και για πάντα, καθώς θα δείξει ότι το ευρώ δεν είναι παντοτινό. Καθένας από εκεί και πέρα θα υπολογίζει κάθε φορά ό,τι είναι δυνατόν να διαλυθεί. Αυτός ο κίνδυνος θα είναι ακόμη μεγαλύτερος αν η Ελλάδα φύγει με επιτυχία. Τότε η ευρωζώνη θα πρέπει να κάνει θεμελιώδεις αλλαγές για να καταστήσει λιγότερο επίπονη και πιο αξιόπιστη την επιβίωση.
Η ελληνική αποχώρηση θα δημιουργήσει την επιλογή ανάμεσα στις μεγάλες κινήσεις προς πιο δυνατή ένωση και ένα μέλλον ατελείωτων κρίσεων. Σε μια τέτοια επιλογή, το κυρίαρχο κράτος-δανειστής, η Γερμανία, πρέπει να δημιουργήσει -ανάμεσα στα μεγάλα βήματα προς την ενοποίηση που τρομοκρατούν πολλούς από τους πολίτες της- ένα μέλλον γεμάτο φριχτές κρίσεις ή τη διάλυση τώρα. Δεν υπάρχει καλή επιλογή. Όμως, η ευρωζώνη ή θα γίνει πιο δυνατή ένωση ή θα εξαφανιστεί.
Ας δούμε τι θα σήμαινε η κατάρρευση.
Η διακοπή της εξωτερικής χρηματοδότησης θα προκαλούσε άτακτη κατάρρευση. Η κυβέρνηση θα χρεοκοπούσε. Η ΕΚΤ θα έκρινε ότι οι ελληνικές τράπεζες δεν είναι πλέον καλή εγγύηση και δεν θα λειτουργούσε ως δανειστής έσχατης ανάγκης. Θα ακολουθούσαν μαζικές τραπεζικές αναλήψεις. Η Αθήνα θα επέβαλε ελέγχους κεφαλαίου, θα εισήγαγε νέο νόμισμα, θα άλλαζε ονομαστικοποίηση στα εγχώρια συμβόλαια και θα κήρυττε στάση πληρωμών στα εξωτερικά συμβόλαια σε ευρώ.
Αυτό σημαίνει χάος. Οι απλήρωτοι αστυνομικοί και στρατιωτικοί δύσκολα θα κρατούσαν την τάξη. Θα ξεσπούσαν ταραχές και λεηλασίες. Θα μπορούσε να ξεσπάσει και πραξικόπημα ή εμφύλιος. Το νέο νόμισμα θα υφίστατο υποτιμήσεις και ο πληθωρισμός θα εκτινασσόταν.
Μεσοπρόθεσμα, όμως, θα μπορούσε να αποκατασταθεί η τάξη. Ας υποθέσουμε ότι η Ελλάδα κατόρθωνε να θέσει υπό έλεγχο το δημοσιονομικό της έλλειμμα, που δεν είναι απίθανο αφού το ΔΝΤ προβλέπει πρωτογενές έλλειμμα 1% του ΑΕΠ φέτος. Ας υποθέσουμε ότι οι εξαγωγείς ξαναέβρισκαν πρόσβαση στην αγορά της Ε.Ε. Τότε, όπως ισχυρίζεται ο Arvind Subramanian του αμερικανικού Peterson Institute for International Economics, η Ελλάδα θα απολάμβανε μια εύρωστη, αν και μάλλον πρόσκαιρη, άνθηση.
Μια διατεταγμένη αποχώρηση θα κατέληγε πάλι περίπου εκεί, αλλά γρηγορότερα. Το εξωτερικό θα στήριζε το τραπεζικό σύστημα κατά τη μετάβαση στο νέο νόμισμα περιορίζοντας την αναταραχή και τη διολίσθηση του νομίσματος και την εκτίναξη του πληθωρισμού.
Σε μια έκθεση που προκαλεί πολλές σκέψεις υπό τον τίτλο «Διάλυση της ΟΝΕ: Πληρώστε τώρα ή αργότερα», ο Mark Cliffe της ING αποτιμά τις επιπτώσεις της αποχώρησης. Εκτιμά κατ' αρχάς ότι θα έμπαιναν χειρόφρενα σε άλλες χώρες που θα καθιστούσαν την έκρηξη ελεγχόμενη, με πτώση του ΑΕΠ 4% για την Ελλάδα το διάστημα 2012 - 2014 και 2% για την υπόλοιπη ευρωζώνη. Όμως, τα νομίσματα εκτός ευρωζώνης θα ανατιμούνταν, με επιπτώσεις και στις δικές τους οικονομίες.
Ο περιορισμός όμως της ζημίας δεν θα ήταν εύκολος. Η έξοδος της Ελλάδας, ειδικά αν είναι άτακτη, θα προκαλούσει μαζικές τραπεζικές αναλήψεις στην Πορτογαλία, στην Ιρλανδία, στην Ιταλία, στην Ισπανία και παραπέρα. Επίσης, θα προκαλούσε κατάρρευση στις τιμές χρηματοπιστωτικών και άλλων ενεργητικών. Η έξοδος προς την ασφάλεια της Γερμανίας και αλλού θα επιταχυνόταν.
Για να αποφευχθεί σοβαρή μετάδοση της κατάστασης, η ευρωζώνη θα πρέπει να δράσει αποφασιστικά. Η ΕΚΤ θα πρέπει να λειτουργήσει ως πιστωτής έσχατης ανάγκης απεριόριστα, αντικαθιστώντας το χρήμα που θα φεύγει από τις τράπεζες. Τα επιτόκια στα κρατικά ομόλογα θα πρέπει να συγκρατηθούν με έξωθεν βοήθεια.
Πάνω απ' όλα, θα πρέπει να δυναμώσει η δέσμευση να κρατηθεί η υπόλοιπη ευρωζώνη ενωμένη, κι αυτό θα απαιτήσει ισχυρότερες μορφές δημοσιονομικής αλληλεγγύης, πιθανόν με ευρωομόλογα.Τέλος, η άποψη ότι οι χώρες μπορούν να επανακτήσουν την υγεία τους λιμοκτονώντας, χωρίς οικονομική ανάπτυξη και με υψηλότερο πληθωρισμό, θα πρέπει να μείνει στην άκρη.
Ας υποθέσουμε ότι δεν γίνονται αυτές οι προσπάθειες και η ευρωζώνη διαλύεται. Ο κ. Cliffe πιστεύει ότι οι συνέπειες θα είναι τεράστιες, ακόμη και για τη Γερμανία. Προβλέπει «βαθιά ύφεση σε όλη την ευρωζώνη, που θα παρασύρει την παγκόσμια οικονομια. Στην ευρωζώνη η παραγωγή θα μειωθεί από 7% στη Γερμανία μέχρι 13% στην Ελλάδα». Ο πληθωρισμός θα εκτιναχθεί στην περιφέρεια και στον πυρήνα θα εγκατασταθεί ο αποπληθωρισμός. Θα είναι φοβερά επίπονο για ολους.
Η ανάλυση αυτή μάλιστα ίσως είναι πολύ αισιόδοξη στην αποτίμηση των επιπτώσεων της απόλυτης διάλυσης. Θα ενεργοποιηθούν πανίσχυροι μηχανισμοί: επιβολή (παράνομων) ελέγχων κεφαλαίου, νομικές αβεβαιότητες, καταρρεύσεις ενεργητικών, απρόβλεπτες μεταβολές σε ισολογισμούς, πάγωμα του τραπεζικού συστήματος, διατάραξη των κεντρικών τραπεζών, κατάρρευση στις δαπάνες και στο εμπόριο και τεράστιες μεταβολές στους συναλλαγματικούς μηχανισμούς των νέων ισοτιμιών.
Θα χρειαστούν οπωσδήποτε πρόσθετες διασώσεις τραπεζών, με μεγάλο κόστος. Οι βαθιές υφέσεις θα επιδεινώσουν τις ήδη προβληματικές δημοσιονομικές θέσεις.
Η διάλυση θα επιφέρει επίσης ορδές από νομικές προσφυγές. Πέρα από αυτό, η Ε.Ε. θα επιπέσει σε νομική και πολιτική αφάνεια, με διαλυμένες τις πιο σπουδαίες συμφωνίες και το πιο περήφανο επίτευγμά της. Είναι αδύνατον να εκτιμήσουμε το αποτέλεσμα μιας τόσο βαθιάς αλλαγής στην ευρωπαϊκή τάξη.
Και ποιες θα είναι οι επιπτώσεις στις χώρες εκτός ευρωζώνης; Η Βρετανία έχει μεγάλο άνοιγμα στην πραγματική οικονομία και στις τράπεζες και ο κ. Cliffe υπολογίζει πτώση του ΑΕΠ της 5%. Θα πληγούν επίσης η κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Οι ΗΠΑ θα υποστεί ήπια τουλάχιστον ύφεση, όπως ίσως και η Ιαπωνία.Και σε αυτήν την περίπτωση, οι ευρύτερες επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή νομική και πολιτική τάξη είναι δυνητικά πιο σημαντικές. Αν και ίσως δεν είναι τόσο επικίνδυνες όσο του 1930, θα έχουν ανυπολόγιστες επιπτώσεις. Θα είναι σχεδόν σίγουρα χειρότερες από εκείνες της κατάρρευσης της Lehman Brothers. Δεν μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο.
Όμως, η έξοδος της Ελλάδας θα αυξήσει πολύ τις πιθανότητες να γίνει, τόσο τώρα όσο και για πάντα, καθώς θα δείξει ότι το ευρώ δεν είναι παντοτινό. Καθένας από εκεί και πέρα θα υπολογίζει κάθε φορά ό,τι είναι δυνατόν να διαλυθεί. Αυτός ο κίνδυνος θα είναι ακόμη μεγαλύτερος αν η Ελλάδα φύγει με επιτυχία. Τότε η ευρωζώνη θα πρέπει να κάνει θεμελιώδεις αλλαγές για να καταστήσει λιγότερο επίπονη και πιο αξιόπιστη την επιβίωση.
Η ελληνική αποχώρηση θα δημιουργήσει την επιλογή ανάμεσα στις μεγάλες κινήσεις προς πιο δυνατή ένωση και ένα μέλλον ατελείωτων κρίσεων. Σε μια τέτοια επιλογή, το κυρίαρχο κράτος-δανειστής, η Γερμανία, πρέπει να δημιουργήσει -ανάμεσα στα μεγάλα βήματα προς την ενοποίηση που τρομοκρατούν πολλούς από τους πολίτες της- ένα μέλλον γεμάτο φριχτές κρίσεις ή τη διάλυση τώρα. Δεν υπάρχει καλή επιλογή. Όμως, η ευρωζώνη ή θα γίνει πιο δυνατή ένωση ή θα εξαφανιστεί.
Εγγραφή σε:
Σχόλια ανάρτησης (Atom)
0 Responses to “FT: Μετά την Ελλάδα… το χάος”
Δημοσίευση σχολίου